abbidhiài , vrb Definitzione
papare meda, agiummai coment'e bogare su bídhigu, s'imbíligu, de cantu est prena sa bentre
Sinònimos e contràrios
abbentrare,
abbentruscare,
abbiscarzare,
abbrentosicare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
afraschedhare,
atatamacare,
imbrentai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se rassasier
Ingresu
to shift oneself
Ispagnolu
atiborrarse,
hartarse
Italianu
satollarsi
Tedescu
sich sättigen.
frànghere , vrb Definitzione
pònnere a una parte po costoire, chistire; trantzire, trocheresindhe de mesu de ue passat o dhue at ccn. cosa perigulosa, po no pigare atumbada, po no si lassare fèrrere; cuare, andharesindhe a logu chi no si biet o no s'ischit; cricare de s’iscabbúllere de ccn. dannu / pps. frantu
Sinònimos e contràrios
acampaniare,
acoglire,
arremonire,
fràndhere,
straviai,
tòlchere,
trancire
/
acuae,
acucai,
ammagare,
apatai,
atrabentare,
intuzare,
istichire,
istugiai,
istumponai
/
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrundhare
Frases
sa robba neta cheret franta ca sinono l'imbrutamus torra ◊ frànghela a frigoríferu, custa cosa, pro no si guastare ◊ su paracu, daghi proet, ti franghet s'abba ◊ cuss'àrbure franghet sa tramuntana a su cuile
2.
frànghedi sos pilos dae cara! ◊ franghedila cussa cosa chi zughes imbia, ca rues! ◊ iscudindhe za mi fit, ma sos corpos mi los apo totu frantos ◊ candho colat màchina frànghedi!
3.
ti che cherent frànghere dae nois, ca meda t'istimamus ◊ Fulanu est frantu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ a babbu che l'at frantu su tempus e at betadu in lutu totu sa domo
4.
nois amus s'istinu sinnau e dae cuche no nos franghimus ◊ de dogni cosa frangher nos podimus, no de sa morte (A.Fiori)◊ no mi ndhe poto frànghere: devo andhare! ◊ biadu a chie si ndh'est frantu de intrare a logu gai malu!
Ètimu
ltn.
frangere
Tradutziones
Frantzesu
esquiver,
éloigner,
écarter
Ingresu
to shift
Ispagnolu
apartar
Italianu
scansare,
scostare
Tedescu
wegrücken,
vermeiden.
irmoventàre , vrb Definitzione
mòvere una cosa bene firma, e fintzes a unu malu a mòvere; si narat fintzes in su sensu de coitare, fàere impresse
Sinònimos e contràrios
iscossolare,
iscotare 1,
mòere,
scontoimmai,
scotzedhai
/
acoidai
Frases
cussa est roca frimma mala a irmoventare ◊ comente at fertu s'at irmoventadu una dente ◊ a su corpedha corpedha ndh'as irmoventadu cussa preda de sa contonada
2.
no t'irmoventas, no, cantu chi bi ses tres oras pro cussu nudha?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déplacer
Ingresu
to shift,
to dissuade
Ispagnolu
mover
Italianu
smuòvere
Tedescu
wegrücken.
iscòndhere , vrb: iscúndhere Definitzione
pònnere o apartare a un'ala, essire e lassare unu logu, lassare in abbandhonu; si narat fintzes in su sensu de difèndhere, fàere sa parte a ccn./ pps. iscóndhiu
Sinònimos e contràrios
lassai,
irbandhonare
/
defèndhere,
frànghere,
iscabbúllere,
iscundhire
Frases
iscòndheti da èsseres mischinu! ◊ no mi poto iscòndhere de fàchere su dovere ◊ cantu bi apo gherradu pro m'iscúndhere dae tupas de prunatza e de tiria! (M.Tedde)◊ iscúndheti!
2.
fipo acuzonatu coment'e un'istratzu e solu Petenedha pariat chi naraiat: Corazu, za t'iscundho zeo! ◊ donzunu de cussos mortos depet àere iscúndhiu una bandhera
Ètimu
ltn.
abscondere
Tradutziones
Frantzesu
se dispenser,
esquiver,
fuir
Ingresu
to avoid,
to shift
Ispagnolu
eximirse,
esquivar
Italianu
esìmersi,
scansare
Tedescu
sich entziehen,
ausweichen.
issuzíre , vrb Definitzione
istesiare, trantzire unu paghedhedhu, fàere logu
Sinònimos e contràrios
astesiai,
illalgare,
istegiare,
istirire,
istregire,
tòlchere,
transiri 1
| ctr.
acoltziare,
acostai
Frases
issuzi de s'oru no che ruas in su fossu! ◊ si bos issuzides unu pagu, inoghe che cabimus totu ◊ cussa cosa mi che l'as issuzida e como no bi lompo
Tradutziones
Frantzesu
éloigner,
écarter
Ingresu
to shift
Ispagnolu
alejar,
apartar
Italianu
scostare
Tedescu
wegrücken.
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definitzione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinònimos e contràrios
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Maneras de nàrrere
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frases
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Ètimu
ltn.
movere, moere
Tradutziones
Frantzesu
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Ingresu
to move,
to shift
Ispagnolu
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italianu
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedescu
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
scociài , vrb: iscotare* 1,
scossai,
scotzai Definitzione
bogare is cotzas de asuta de calecuna cosa; fàere iscostare, istesiare, fàere mòvere a ccn. de unu logu o de una cosa (fintzes postu), mòvere sa terra coment’e istesiandhochedha de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
irmoventare,
irraighinare,
scotzedhai
Frases
trabballendi apu scotzau su marroni
2.
no ti ses prus scotzara de su treminaxu de sa porta! ◊ a tui no ti ndi scotzat nisciunus de cussu postu!◊ postu chi siat su culu in su scannu est mau a dhu scociai!
Tradutziones
Frantzesu
déplacer
Ingresu
to shift
Ispagnolu
mover
Italianu
smuòvere
Tedescu
umgraben.
trancíre, trancíri , vrb: transie,
transire 1,
transiri,
trantzire,
trantziri,
trasiri,
trensiri,
trentzí,
trentziri Definitzione
cambiare camminu, istesiare unu pagu, passare de un'oru o tretu a un'àteru, de unu camminu a un'àteru, pigare o ispostare, mòvere de unu logu (o determinu) a un'àteru; fàere a mancu, pònnere a una parte po no istrobbare o èssere istrobbaos, lassare istare a un'àtera borta, a un'àteru tempus / pps. transiu, trànsiu
Sinònimos e contràrios
apaltare,
arrociare,
cansai 1,
frànghere,
ischerciai,
istransire,
issuzire,
istregire,
passai,
pesai,
stressiai,
tasire,
tòlchere,
trantziai
/
crastinare,
faltare
Maneras de nàrrere
csn:
trantzirisí de pari = lassàresi, irbortàresi (nadu mescamente de ómine e fémina cojendhe o cojados); trantziri su puntu de… = colàreche su límite, isazerare; transire su pretzipitu = muntènneresi o istaresindhe de fàghere carchi cosa de malu, fràngheresi de s'ocasione de fàghere male; s'annu trasiu = s'annu coladu; transire su pecadu, sas cunzunturas malas = itl. fuggire il peccato, le occasioni; transire de + inf. = fàere a mancu de…
Frases
si no trancis t'investo! ◊ transidí unu pagu! ◊ transis istrada po no t'incontrare deo? ◊ no transo sos tzumbos de codina in sos buturinos ◊ trantzidí de innòi a ingudheni! ◊ comenti fatzu a trentzí sa màchina po passai tui?! ◊ transit caminu candu bit a mei ◊ fiat màrtura e no si transiat de su letu ◊ su landiredhu no at trantziu sa téula in crabetura ◊ dhi at torrau sa lei sena de transiri una vírgula de su chi dhoi fiat iscritu ◊ ti giuru ca de custu votu no potzu trantziri! ◊ trasiu su soli, bivis in rénniu de bellesa ◊ sas arbeghes de inoghe che dhas trantzo a Sa Serra ◊ che ant trantziu sa làcana de su cugnau ◊ trantzidi de dienanti!◊ de s'opinioni sua no dha pòciu trancí
2.
fipo vénniu peri a pede, ma cras apo imperjos chi non poto trantzire ◊ de àteru podis transiri, ma no de mòrriri ◊ no aiat pótiu transire de si cojubare ◊ su pagu chi bivis, no trantzas minutu de acanta mia! (Pillai G.)◊ de su chi mi timemu no mi trancemu!
3.
no dhu permitit Deus chi si trantzaus de pari ◊ si m'istimas tui, de pari no trantzeus! ◊ at trantziu su puntu de sa seriedadi e megat de èssiri disonestu ◊ pro transire su pretzipitu donzi die mi castigo ◊ no si podit trentziri su destinu
4.
su tempus trasiu est meda ◊ mi timu ca at a tocai a transiri sa coja!
Ètimu
itl.
transire
Tradutziones
Frantzesu
éloigner,
écarter,
se déplacer
Ingresu
to remove,
to step aside,
to shift
Ispagnolu
apartarse
Italianu
discostare,
distògliere,
spostarsi,
scansarsi,
rinviare
Tedescu
entfernen,
ausweichen.